Ռուսաստանի Լավագույն ԶՀՀ-ները

С-300

Պետությունը ՌԴ
Հիմնական մարտավարատեխնիկական տվյալները`
Հայտնաբերման հեռահարությունը 600կմ
Խոցման հեռահարությունը 200-250կմ
Խոցման բարձրությունը 30կմ
Հակազդեցության ժամանակը 4-5վ
Խոցվող նշանակետերի քանակը 36, խմբային աշխատանքի դեպքում

Խորհրդային ԶՀՀ-ների ստեղծման ավանդույթները բավականին հին արմատներ և փորձ ունեն: Վիետնամի և Մերձավոր Արևելքի պատերազմների փորձը ցույց տվեց, որ բավական էր ընդամենը մեկ օդաչու հայտնաբերեր զենիթային համալիրների վայրը, կարճ ժամանակ անց արդեն նրանց վրա ինքնաթիռների կողմից հարձակում տեղի կունենար: Այս հանգամանքը հիմք հանդիսացավ հետագա հակաօդային և հակահրթիռային համալիրները շարժական մեքենաների վրա տեղադրելու համար: Հենց այդպիսի համալիր է նաև խորհրդային “С-300”-ը, որը բավականին մեծ ձեռքբերում էր: Նման համալիրները մի շարք առավելություններ ունեն: Մասնավորապես կարճ ժամանակահատվածում հիմնական (ստացիոնար) վիճակից մարտականի են անցնում և հակառակը: “С-300”-ը ռուսական հզոր ԶՀՀ է: Առաջին նմուշի (“С-300”) արտադրությունը սկսվել է 1978թ.: Իսկ 1979թ. “С-300” առաջին խումբը մտավ ԽՍՀՄ սպառազինություն: Հանդիսանալով աշխարհի եզակի համալիրներից մեկը` 1980-1990-ական թթ. այն կատարելագործման կարևոր փուլեր է անցել, ինչի հետևանքով մեծապես փոխվել են համալիրի մարտական և տեխնիկական հնարավորությունները: Այս համալիրի ստեղծման և մասնավորապես կատարելագործման վրա մեծ հետք թողեց ամերիկյան համարժեքի ստեղծումը և մասնավորապես կիրառությունը Պարսից Ծոցում: “С-300”-ը խորհրդային առաջին բազմաալիքային համալիր է: Այն ընդունակ է հետևելու 6 թիրախ և նրանց վրա կորդինացնելու 12 հրթիռ: Իրականում եղել են մի քանի “С-300”-ներ, որոնցից ոմանք իրար հետ ընդհանրապես կապ չունեն: Դրանք տարբեր զենքեր են: Կան համազորային, ռազմանավային, օբյեկտային պաշտպանության տարբերակներ: Մասնավորապես մեծ զարգացում ստացավ “С-300 П” շարքը: 1995-1997թթ. կատարելագործման արդյունքում ստեղծվեց “С-300 ПМУ-2”-ը, որը կարող է նաև խոցել մինչև 40 կմ հեռավորությամբ, 25կմ բարձրությամբ և 2.8կմ/վ արագությամբ թռչող բալիստիկ օպերատիվ մարտավարական հրթիռներ: Մնացած օդային հարձակման միջոցներին այն կարող է ոչնչացնել մինչև 200կմ հեռավորության և 30կմ բարձրության վրա: Կիրառվել են ավելի նորացված “48Н6Е2” հրթիռեր: “С-300 ПМУ-2”-ն իր մեջ ներառում է ռադիոէլեկտրոնային հայտնաբերմամբ ղեկավարման կայան, որի հետ կապված են 12 հրթիռարձակման կայանները` յուրաքնչյուրի վրա 4-ական հրթիռ: Նախապես կորդինատներն իմանալով` համալիրը հնարավորություն ունի նաև հարվածելու երկրի վրա գտնվող նշանակետերին: “С-300” ԶՀՀ-ները, չնայած մարտական կիրառության բացակայությանը, բարձր հեղինակություն են վայելում ամբողջ աշխարհում և վաճառվում են արտասահման: Ժամանակի պահանջներին համապատասխանեցնելու, մրցակիցներին չզիջելու համար համալիրը ենթարկվեց նոր կատարելագործման, որի արդյունքում ի հայտ եկավ “С-400”-ը: Ըստ ներկայացված տվյալների` “Տրիումֆ”-ը, չնայած նրան, որ դեռ պատրաստ չէ, մի քանի անգամ ավելի հզոր է, քան` սովորական “С-300”-ները, քանի որ իրենից ներկայացնում է մի քանի “С-300”-ներ: Որոշ ռուս մասնագետներ կարծում են, որ այս շարքի լավագույն համալիրը “С-300 ВМД”-ն է, որի հրթիռները 2004թ. փորձարկման ժամանակ թիրախ են խոցել 302կմ հեռավորության վրա (իսկ նշանակետի արագությունը կարող է լինել մինչև 4,8 կմ/վ): “С-400” համալիրը փորձարկումների ժամանակ նման տվյալներ չի ապահովել:

_____________________________________________________________________________

“Бук М2”
Պետությունը ՌԴ
Հիմնական մարտավարատեխնիկական տվյալները`
Հայտնաբերման հեռահարությունը 70-100կմ
Խոցման հեռահարությունը 35կմ
Խոցման բարձրությունը 22կմ
Հակազդեցության ժամանակը 24-27վ
Խոցվող նշանակետերի քանակը 2

Համազորային թրթուրավոր ինքնագնաց “Бук М2” ԶՀՀ-ը նախատեսված է` միջին և փոքր բարձրությունների վրա, մինչև 830մ/վ արագությամբ թռչող, շարժունակ աերոդինամիկ օդային թիրախների ոչնչացման համար: Այն ընդունակ է նաև խոցել մարտավարական բալիստիկ հրթիռներ: Ստեղծման աշխատանքները սկսվել են 1972թ.: Խմբաքանակային արտադրության է դրվել 1978թ.:
“Бук М2”-ն աշխարհի միջին հեռահարության լավագույն համալիրներից է: Գտնվում է Ռուսաստանի Դաշնության, բազմաթիվ երկրների սպառազինության մեջ և որոշ տեսակի նավերի վրա: Այս համալիրը 2008թ. կիրառվեց ռուս-վրացական պատերազմի ժամանակ և, չնայած տարակարծիք տեսակետներին, կիրառության արդյունքները համարվում են լավ: Դրանով է խոցվել նաև ռուսական ռազմավարական “Ту-22М” ռմբակոծիչը:

_______________________________________________________________________________

“Тор M2”
Պետությունը ՌԴ
Հիմնական մարտավարատեխնիկական տվյալները`
Հայտնաբերման հեռահարությունը 15-20կմ
Խոցման հեռահարությունը 12կմ
Խոցման բարձրությունը 6կմ
Հակազդեցության ժամանակը 7-9վ
Խոցվող նշանակետերի քանակը 2

Զորային ՀՕՊ-ի “Тор M2” ԶՀՀ-ը ընդունակ է գործել եղանակային յուրաքանչյուր պայմաններում: Նախատեսված է հակաօդային և հակահրթիռային խնդիրների լուծման համար: Կարող է պայքարել հակառադիոլոկացիոն և թևավոր հրթիռների, հեռակառավարմամբ թռչող սարքերի, ինքնաթիռների ու ուղղաթիռների, “stealth” (անտեսանելի) համակարգով օժտված ԹՍ-ների դեմ: Համալիրի ստեղծման աշխատանքները սկսվել են 1975թ.: ԽՍՀՄ սպառազինություն է ընդունվել 1986թ.: Համալիրն ունի ութ “9М330” տեսակի կառավարվող հրթիռներ, որոնք արձակվում են ուղղահայաց և ընդունակ են խոցելու մինչը 700մ/վ (2500կմ/ժ) արագությամբ ընթացող հրթիռներ (1.5-ից մինչև 12կմ հեռավորության և 10մ-ից մինչև 6կմ բարձրության վրա): Ավելի կատարելագործված “Тор M2”-ն ունի ավելի բարձր մարտական տվյալներ: Համալիրի յուրահատկություններն են` աշխատանքների ավտոմատացումը, բազմալիքությունը, թիրախների խոցման առավել արդյունավետությունը, նրա մեքենայացվածությունը: Այս համալիրները հիանալի միջոցներ են լեռնաանտառային տեղանքում գործելու համար (հատկապես թաքստոցներից): Գտնվում է Ռուսաստանի Դաշնության և մի քանի այլ երկրների սպառազինության մեջ:

________________________________________________________________________________

“Панцирь-С1”

Պետությունը ՌԴ

Հիմնական մարտավարատեխնիկական տվյալները`

Հայտնաբերման հեռահարությունը 36կմ

Խոցման հեռահարությունը 20կմ

Խոցման բարձրությունը 6-15կմ

Հակազդեցության ժամանակը 4-6վ

Խոցվող նշանակետերի քանակը 2 

Տեղային պատերազմների փորձը ցույց տվեց, որ զենիթային հրետանին դեռ վաղ է դուրս գրել, իսկ ԶՀՀ-ները մեծ խնդիրներ ունեն ցածր բարձրությունների վրա: Զենիթային ինքնագնաց կայանների միավորումը ԶՀՀ-ների հետ ժամանակի խնդիր էր: Հիմնական խոչընդոտը փոքր բաղկամասերն էին: Առաջինը նման միավորված համալիր ստեղծեց ԽՍՀՄ-ը: Դա հայտնի “Тунгуска” ԶՀՀ-ն էր: Համալիրը մարտական գործողությունների չմասնակցեց, անգամ սպառազինության մեջ չհայտնվեց մեծ քանակով: Տարբեր զենիթային կայանքները հրթիռներով հագեցնելու գործընթացը մեծ թափ ստացավ ամբողջ աշխարհում: Դրանք հիմնականում փոքր հեռահարության զորային ՀՕՊ միջոցների միավորում էին: 

Զենիթային հրանոթա-հրթիռային համալիրների ոլորտում բոլորովին նոր խոսք է նոր ռուսական “Панцирь-С1” համալիրը, որն իրենից ներկայացնում է “Тунгуска” ԶՀՀ-ի խորքային, հիմնարար զարգացում: Առանձնահատուկ են բիկալիբերային, իներցիայով թռչող, ղեկավարվող հրթիռներն ու արագաձիգ 30մմ-ոց հրանոթները: Ապշեցուցիչ են հիմնականում մարտավարատեխնիկական տվյալները, որոնք անգամ կասկածելի են: Զարմանալին այն է, որ այս համալիրների ստեղծման և կատարելագործման հիմնական աշխատանքներն իրականացվել են արտասահմանյան երկրների պատվերով և միայն վերջերս են ընդունվել ՌԴ-ն սպառազինության մեջ: Ժամանակը դեռ պիտի ապացուցի այս զենքի ապրելու իրավունքը: Բավականին մեծ են ևʹ գովեստները, ևʹ քննադատություններն այս զենքի հասցեին:

________________________________________________________________________________

Նյութը'

Ռազմական Փորձագետ

ԱՐԾՐՈՒՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ